آتی زعفران در یک سالگی در بوته نقد؛
5 معضل آتی زعفران در یک سال گذشته
استفاده از 3 مزیت مهم آتی برای زعفران، مستلزم رفع 5 معضل موجود
دوم خرداد 1397 آتی زعفران با تعریف قراردادی بر روی زعفران نگین برای تحویل شهریور 98 راه اندازی شد. از آن زمان تاکنون 17 قراردادِ آتی زعفران (8 مورد روی زعفران پوشال معمولی و 9 مورد روی زعفران نگین) راه اندازی شده است که 13 مورد هم سررسید شده است. اگرچه راه اندازی یک بستر جدید معاملاتی برای زعفران، فرصتی مغتنم برای افزایش بازیگران صنعت، کمک به کشف نرخ و همچنین پوشش ریسک فعالان بخش واقعی زعفران فراهم کرده است، اما این تجربه از مناظر مختلفی، قابل نقد نیز هست. نقدهایی که برای توسعه این بازار، باید موردتوجه قرار گیرد. در ادامه ضمن تشریح آنچه در این یک سال در بازار آتی زعفران گذشته، به بیان برخی مشکلات بازار می پردازیم. به امید آنکه آتی زعفران در دومین سال حیات خود، موثرتر و با صلابت تر باشد.
چرا آتی مفید است؟
به طور کلی، ابزارهای مشتقه مالی در دنیا چند خاصیت و استفاده مهم دارند که اتی زعفران نیز، در صورت توسعه و تعمیق، از این موضوع مستثنی نیست:
- قابلیت کشف قیمت: با توجه به خاصیت اهرمی در این بازارها و انجام معامله با نقدینگی کمتر نسبت به وجه معامله، معمولا این بازارها سیال ترند و این موضوع باعث افزایش واکنش پذیری به اتفاقات و اخبار می شود. لذا نرخی سیال و متناسب تر با آخرین وقایع شکل می گیرد. همانطور که می دانید هم اکنون مهمترین نرخ های اعلامی برای بسیاری از کالاها در سطح جهانی، در واقع نرخ های آتی یا futures است نه نرخ های معاملات نقدی. مثلا شاخص قیمت نفت برنت که هر روز از تلویزیون اعلام می شود، در واقع شاخص آتی است.
- پوشش ریسک: قراردادهای آتی، یک ابزار مهم برای افراد و شرکت های فعال در حوزه دارایی پایه (خریدار یا فروشنده) است تا ریسک نوسانات بازار را پوشش داده و کنترل کنند. مثلا یک شرکت بسته بندی زعفران که بیم آن دارد در مرداد امسال قیمت زعفران رشد کند و نتواند سفارش های صادراتی خود را با قیمت مناسب تامین کند، می تواند از هم اکنون در بازار آتی اقدام به بازکردن موقعیت خرید به میزان موردنیاز خود کند. تا مطمئن شود در مردادماه زعفران را به نرخ خرید فعلی در اختیار خواهد داشت. یا یک بنکدار یا ایستگاه دار یا فروشنده زعفران که از افت قیمت ها در فصل برداشت (مهر و آبان) هراس دارد می تواند در قراردادهایی با سررسید متناسب، اقدام به فروش کند.
- افزایش بازیگران صنعت: یک خاصیت مهم بورسی شدن هر کالایی (در قالب گواهی سپرده کالایی یا صندوق دارایی یا آتی) آن است که تعداد فعالان هر صنعت افزایش می یابد. معمولا در این بازارها، علاوه بر پوشش دهندگان ریسک (فعالان واقعی صنعت) برخی به منظور نوسانگیری یا آربیتراژگیری نیز وارد می شوند. با ورود این افراد مجموعه ای از فعالان رسانه ای، تحلیلی و … نیز متناسب با شرایط و بازارهای جدید ایجاد می شوند و صنعت مربوطه را موردپوشش و تحلیل قرار می دهند. این موضوع باعث می شود، که میزان شفافیت و تحلیل پذیری صنعت رشد کند و البته پاسخگویی مسئولان و بازیگران فعلی افزایش یابد. ضمن آنکه به خاطر افزایش تعداد بازیگران قدرت انحصاری فعالان سنتی کاهش یافته و روال ها و قواعدِ حاکم بر بازار شفاف شده و در صورتِ وجود فرآیندها یا بازیگران ناسالم در بازار به مرور زمینه برای اصلاح ایجاد می شود.
البته استفاده از این مزایا در صنعت زعفران، هنوز مستلزم صبر و البته رفع بسیاری از مشکلات موجود است.
17 قراردادِ زعفران در یک نگاه
چنانچه نمودارهای زیر نشان می دهد، تاکنون 17 قرارداد آتی زعفران راه اندازی شده است که 13 مورد سررسید هم شده است. با نگاه به همین دو نمودار، دو نکته مهم حاصل می شود: نوسانات شدید در برخی دوره ها و تغییر مداوم دوره فعال بودن قراردادها (بی نظمی در ارائه سررسید جدید).
علاوه بر این بازار آتی درگیر مشکلات دیگری هم هست؛ از تغییرات شدید وجه تضمین تا نبود مرجع قیمتی و تحلیلی و … . در ادامه این موارد را تشریح می کنیم.
مشکلات 6 گانه بازار آتی
- سطحی از تحلیل ناپذیری بازار: بازار شاهد نوساناتی شدید در دو دوره (شهریور و مهر 97) و اردیبهشت 98 است. روندهایی که با هیچ عامل بنیادینی قابل توجیه نیست. مخصوصا نوسانات اردیبهشت امسال، ظاهرا فقط رد اثر تزریق نقدینگی و خریدهای هیجانی بود. این موضوع باعث می شود نوعی رفتار “قمارگونه” در بازار ایجاد شود. این در حالی است که بازارهای آتی به علت خاصیت اهرمی سود و زیان بالایی را تحمیل می کنند و باید از هر بازار دیگری تحلیل پذیر تر باشند. در صورتی که این نوسانات متناسب با واقعیت های بنیادین (نرخ ارز، نرخ صادراتی، نرخ بازار نقد، وضعیت عرضه وتقاضا و …) می بود، هر میزان نوسان قابل دفاع بود اما نوسانات شدید بدون عامل بنیادین، باعث هراس معامله گران و خروج از بازار خواهد شد.
- بی نظمی در عرضه سررسید جدید: دوره حضور هر قرارداد در بازار ثابت نیست. مثلا برخی قراردادها حدود 5 ماه و برخی دیگر کمتر از 2 ماه فعال بوده اند. این موضوع حتی در قراردادهای اخیر هم اصلاح نشده است. به گونه ای که از سررسید اردیبهشت 98 به یکباره 3 ماه قبل از سررسید راه اندازی شد اما در اردیبهشت امسال از راه اندازی قرارداد جدید خودداری شد. این موضوع باعث می شود دوره حضور قراردادها در بازار دوباره به 2 ماه کاهش یابد!
- تغییرات شدید وجه تضمین: برخی فعالان بازار نسبت به نحوه، زمان و میزان وجه تضمین، مخصوصا وجه تضمین اضافی انتقاد دارند. موضوعی که گاهی به خاطر تاخیر در اعمال با روند نزولی بازار همراه شده و نهایتا موجب کال مارجین شدن بسیاری قراردادهای خرید و نهایتا خروج سریع از بازار می شود. در واقع این تغییرات شدید و نابه هنگام، موجب خروج از بازار قبل از برخورد برخی خریدها به حدضرر می شود. این مسئله خود موجب تشدید روند نزولی می شود. در اثر این تغییرات، خاصیت اهرمی بازار به شدت تغییر کرده و از بالای 10 تا کمتر از 3 هم رسیده است.
- ایجاد محدودیت توسط ناظر: در مهرماه گذشته، همانند آنچه درباره سکه هم رایج بود، شاهد ایجاد محدودیت در اتخاذ موقعیت خرید فزاینده بودیم. فعالان بازار این موضوع را شدیدا نقد کرده و می گویند که بهتر است با ایجاد بسترهای تحلیلی و آماری از ایجاد نوسانات شدید جلوگیری شود نه آنکه در یک مسیر صعودی بازاری که باید دوطرفه باشد، به یکباره یکسویه شود.
- بازار دارایی پایه؛ پرابهام و پیش بینی ناپذیر: اگرچه گواهی سپرده زعفران (به عنوان دارایی پایه مستقیم زعفران آتی) به خاطر معامله در بورس نسبتا شفاف است اما دارایی پایه اصلی یعنی زعفرا نقد بسیار غیرشفاف است. حتی یک شاخص قیمتی مناسب از بازار نقد در اختیار نبوده است (البته اخیرا دنیای زعفران اقدام به تولید چنین شاخصی کرده است). این در حالی است که بازار نقد تعیین کننده اصلی روندها و جهت هاست. چنانچه می دانید ظرفیت انبارهای بورسی هم اکنون کمتر از 15 تن است که کمتر از 4 درصدِ عرضه سالانه زعفران در کشور است! متاسفانه جهاد کشاورزی به عنوان متولی این بخش، آمارهای تولید، هزینه های تولید و … را با تاخیر حدودا 1 ساله اعلام می کند. البته آمارهایی که اشتباهات فاحشی هم دارد! لازم است مسئولان محترم در بورس کالا در رایزنی با وزارت جهاد کشاورزی، خواستار اصلاح این مسائل شوند تا بازار دارایی پایه شفاف تر و تحلیل پذیر تر شود.
جمع بندی
به اعتقاد تیم دنیای زعفران، بازار آتی زعفران، یک فرصت مهم برای توسعه این صنعت است. این چند هفته بعد از راه اندازی قراردادهای آتی ایجاد و تاکنون تلاش های زیادی برای رفع مشکلات 5 گانه فوق کرده است؛ از ایجاد شاخص قیمت نقد با استعلام از چند شهرستان و چندین عامل بازار تا ارائه تحلیل های متنوع و پوشش تحلیل اخبار و تحولات صنعت زعفران. اما این قطعا کافی نیست. بسیاری از موضوعات نیازمند نگاه جدی و صرف وقت و توجه جدی از سوی مسئولان امر در بورس کالا و جهاد کشاورزی است. امید هست که با این اقدامات، صنعت ملی زعفران، وارد یک فرآیند پرشتاب رشد و توسعه شود.
