وقتی زعفران وارد بدن انسان می‌شود چه اتفاقی می‌افتد؟
زعفران به عنوان گیاهی دارویی قیمت بالا و خواص بسیاری برای انسان دارد و این خواص از مسیر عبور از قسمت های مختلف بدن حاصل می شود. در این مقاله سفر زعفران از لحظه ورود تا جذب، هضم و دفع و تأثیرات آن بر بدن انسان را بررسی می‌کنیم.
گروه دانشگاه خبرگزاری آنا- زهرا جعفری اردکان– مطلب پیش رو ترجمه و بازنویسی ژورنالیستی از خلاصه یک مقاله علمی پژوهشی ISI حوزه دارویی تحت عنوان «خواص فارماکوکینتیک زعفران و اجزای فعال آن» یا Pharmacokinetic Properties of Saffron and its Active Components است که توسط آذر حسینی نوشته شده و در سال 2017 در مجله اروپایی «متابولیسم و فارماکوکینتیک داروها» یا European Journal of Drug Metabolism and Pharmacokinetics منتشر شده است و برای نخستین بار در ایران منتشر می‌شود.
زعفران به عنوان گیاهی دارویی با خواض طبی و غذایی فراوان
در مقالات قبلی در مورد خواص زعفران و اجزای آن و بیماری‌های مختلفی که می‌تواند درمان یا از بروز آنها پیشگیری کند صحبت کردیم. این مقالات دنیای زعفران را بخوانید:
خواص زعفران برای سلامتی از منظر طب سنتی ؛ از خرد کردن سنگ مثانه تا تقویت قلب
شناخت زعفران به عنوان گیاهی دارویی ؛ آیا زعفران در درمان اختلالات نورولوژیک و روانپزشکی موثر است؟
همراه با زعفران به عنوان گیاهی دارویی ؛ پژوهش های علمی معتبر کدامیک از خواص درمانی زعفران را تایید می کنند؟
یافتن مسیر اثرگذاری زعفران بر بدن به کمک فارماکوکینتیک
اما چه چیز می‌تواند این اثرات را پیشگویی کرده و به دانشمندان کمک کند تا در برابر آنها تدبیر و راه حل داشته باشند؟
فارماکوکینتیک در زبان ساده به معنای سرنوشت یک دارو یا ماده غذایی در بدن است که از جذب آن شروع شده تا توزیع آن در بافت‌های بدن و متابولیز و شکسته شدن آن در کبد و در نهایت دفع آن است.
فارماکوداینامیک مطالعه تأثیرات فیزیولوژیک (بررسی کارکرد اندام بدن) داروها بر بدن و سایر ریز جاندارها (مایکرو ارگانیسم)ها یا انگل‌ها است. علاوه بر این، سازوکار اثر داروها و تأثیر غلظت دارو بر اثر دارو از مباحث مورد بحث در مبحث فارماکوداینامیک است.
در این مقاله تلاش شده به زبان ساده و طنز فارماکوکینتیک زعفران توضیح داده شود و در مقالات بعدی به فارماکودینامیک می‌پردازیم.
یک سفر خیالی
برای توضیح راحت‌تر باید از شما بخواهم همچون دوران کودکی چشم‌هایتان را ببندید و تصور کنید سوار بر اتوبوس جادویی خانم فریزل و شاگردانش شدید و پا به یکی از سفرهای اسرارآمیز و شگفت‌آورش گذاشته‌اید. این بار می‌خواهیم همراه با یک ماده خوراکی با خواص دارویی وارد بدن انسان شده و سرنوشت آن را دنبال کنیم.
کمربندهای خود را ببندید تا همراه با دم‌نوش زعفران وارد بدن یک انسان شوید، برخی از اثرات دارویی زعفران و ترکیبات فعال آن عبارت‌اند از محافظت کننده قلب، محافظت کننده عصبی، تقویت کننده حافظه، ضدافسردگی و ضد اضطراب. در میان بیش از 150 ماده شیمیایی زعفران، بیشترین مؤلفه‌های زیست‌شناختی آن مربوط به دو کاروتنوئید (دسته‌ای از رنگدانه‌ها که در جذب نور در گیاهان نقش بسیار مهمی دارند) شامل کروسین است.
چهار ماده فعال زعفران؛ کروسین، کروسیتین، پیکروکروسین و سافرانال
پس از عبور از معده اگر اتوبوس شما تحت تأثیر اسید معده و آنزیم پپسین (آنزیم گوارشی) متلاشی نشود وارد ابتدای روده به نام دوازدهه می‌شوید. در آنجا آنزیم‌های مختلف با منشاهای متفاوت (روده،کبد و پانکراس) روی مواد غذایی اثر می‌کنند و آنها را به ذرات ریز و قابل‌جذب تغییر می‌دهند. شما همراه با عصاره زعفران وارد بدن شده‌اید. زعفران از حداقل چهار ماده فعال تشکیل شده است که شامل کروسین، کروسیتین، پیکروکروسین و سافرانال است. کاروتنوئیدهای زعفران به اکسیژن، نور، گرما و اکسیداسیون آنزیمی حساس هستند. پس اگر شانس بیارید و تا اینجا زنده مانده باشید تحت تأثیر آنزیم‌های روده خواهید بود زیرا بخشی از کروسین تحت تأثیر آنها به کروسیتین تبدیل می‌شود تا بتواند جذب شود اما بخش عمده‌ای از آن از طریق مدفوع دفع می‌شود.
با این حساب دو راه پیش روی شما است: یا وارد فرآیند جذب خواهید شد و وارد بدن می‌شوید یا از طریق مدفوع دفع خواهید شد (چه سرنوشت بدی)!
اگر خوش شانس باشید و از طریق سلول‌های پوششی روده جذب شوید (زعفران محلول در آب بوده و به راحتی از طریق فشار اسمزی جذب می‌شود، اما مواد دیگر بسته به سایز و ماهیتشان راه‌های ورود مختلفی از طریق سلول‌های روده دارند که بعدا به تفضیل به آن می‌پردازیم).
اما این انتهای کار نیست زیرا همه مواد پس از ورود به خون باز هم سرنوشت‌های مختلفی خواهند داشت. برخی از مواد با پروتئین‌های حامل خونی مثل آلبومین ترکیب می‌شوند و مدت زمان زیادی در خون باقی می‌مانند و کمتر وارد بافت‌ها و سلول‌های بدن می‌شوند. همچنین زمان خروج آنها از بدن از طریق کلیه‌ها نیز بیشتر است زیرا آلبومین و دیگر پروتئین‌های حامل نمی‌توانند از شبکه گلومرولی (شبکه عروقی کلیه) عبور کنند و وارد پروسه تهیه ادرار و دفع آن شوند.
شده خاصیت تسویه کنندگی کلیه‌ها
اما نگران نباشید سفر شما طولانی نخواهد بود زیرا شما قرار نیست با آلبومین هم سفر باشید. مواد فعال زعفران از جمله کروسیتین با آلبومین ترکیب نمی‌شوند پس مدت زمان زیادی در خون باقی نمی‌ماند و سریعا وارد اندام‌ها و بافت‌های بدن می‌شود یا از طریق ادرار دفع می‌شود. یکی از خواصی که برای زعفران از زمان‌های قدیم ذکر شده خاصیت تسویه کنندگی کلیه‌هاست. خاصیت ترکیب با آلبومین بسته به ماهیت مواد است. از این خاصیت برای ساخت داروها استفاده می‌شود اگر بخواهند ماده‌ای مدت زمان بیشتری در بدن باقی بماند مانند برخی داروهای بی‌هوشی سعی می‌شود ماهیت آن به گونه‌ای ساخته شود که با آلبومین ترکیب شود و اگر بخواهند دارو سریع‌تر از بدن دفع شود ماهیت آن به گونه‌ای انتخاب می‌شود که با آلبومین ترکیب نشود.
ورود زعفران به مغز!
اگر تا این مرحله پیش آمده‌اید به شما تبریک می‌گویم شما دارای یک گرین کارت ویژه هستید، کروسیتین می‌تواند از سد خونی مغزی عبور کرده و وارد مغز شود بسیاری از داروها و مواد غذایی نمی‌توانند از عروق سخت‌گیر مغزی عبور کنند و وارد آن شوند. حال شما می‌توانید از سری‌ترین و حساس‌ترین و ناشناخته‌ترین نقطه بدن یک موجود زنده بازدید کنید.
کروسیتین به دلیل عبور از سد خونی و مغزی می‌تواند در اختلال‌های عصبی و نورونی مؤثر باشد.
پس از توزیع و بخش در بافت‌ها نوبت به متابولیز می‌شود، مواد برای دفع از بدن نیاز دارند که شکسته و تجزیه شوند و سپس از طریق صفرا وارد روده بزرگ شده و با مدفوع دفع شود یا وارد کلیه‌ها شده و از طریق ادرار دفع شوند.
شما همراه با کروسیتین وارد کبد می‌شوید اگر کروسیتین به صورت آزاد باشد در کمتر از هشت ساعت متابولیزه شده و از بدن خارج می‌شوید اما اگر در ترکیب با گلوکوکرونیدها باشد مدت زمان بیشتری در بدن خواهید بود، در برخی از ترکیبات گلوکورونید به عنوان ضایعات متابولیکی هستند و در صفرا یا ادرار دفع می‌شوند. در حالی که گلوکورونید کروسین ممکن است به عنوان مولکول‌های فعال زیستی عمل کنند یا ممکن است به عنوان وسیله نقلیه برای انتقال کروسین به بافت‌های هدف در نظر گرفته شوند.
این سفر در بدن انسان پس از جذب ماده غذایی (زمان گوارش و هضم ماده غذایی در نظر گرفته نشده است) تا دفع آن از بدن تقریباً هشت ساعت به طول خواهد انجامید که به آن فارماکوکینتیک زعفران گفته می‌شود. آذر حسینی و همکارانشان در مجله متابولیسم و فارماکوکینتیک داروها در سال 2017 در مقاله‌ای تحت عنوان خواص فارماکوکینتیک زعفران و اجزای فعال آن اشاره کرده‌اند:
خواص فارماکوکینتیک زعفران و اجزای فعال آن
زعفران به عنوان یک گیاه دارویی دارای اثرات درمانی زیادی است. مطالعات فیتوشیمیایی گزارش داده که زعفران از حداقل چهار ماده فعال تشکیل شده که شامل کروسین، کروسیتین، پیکروکروسین و سافرانال است. کاروتنوئیدهای زعفران به اکسیژن، نور، گرما و اکسیداسیون آنزیمی حساس هستند. با این حال، تنظیم این عوامل برای کیفیت زعفران مورد نیاز است. برخی از اثرات دارویی زعفران و ترکیبات فعال آن عبارتند از: محافظت کننده قلب، محافظت کننده عصبی، تقویت کننده حافظه، ضدافسردگی و ضد اضطراب. در میان بیش از 150 ماده شیمیایی زعفران، بیشترین مؤلفه‌های زیست‌شناختی دو کاروتنوئید شامل کروسین و کروسیتین است.
بیشتر مطالعات فارماکوکینتیک مربوط به این دو ترکیب است. مطالعات فارماکوکینتیک نشان داده‌اند که کروسین پس از تجویز خوراکی در گردش خون در دسترس نیست. کروسین در روده به کروسیتین تبدیل می‌شود اما پس از تزریق داخل وریدی، سطح کروسیتین در پلاسما پایین است. کروسیتین به دلیل تعامل ضعیف بین کروسیتین و آلبومین می‌تواند در بافت‌های مختلف توزیع شود. همچنين می‌تواند در سد خون مغزی نفوذ كرده و با انتشار منفعل درون‌سلولی به دستگاه عصبی مرکزی برسد. بنابراین می‌تواند در اختلالات عصبی مؤثر باشد. بخش زیادی از کروسین از طریق مدفوع از بین می‌رود.
متخصصان علم داروسازی و نانو با دنبال کردن کینتیک یک نانوداروی گیاهی (ممکن است کینتیک یک دارو با نمونه نانو شده آن در زمان و همچنین مسیری که در بدن طی می‌کند متفاوت باشد) می‌توانند مقداری موثری از دارو که به سلول‌های بدن می‌رسد و همچنین زمان گذر یک دارو در بدن را محاسبه کرده و نیمی از مسیر روشن کردن تونل تاریک و مبهم در مورد نانو داروهای گیاهی را طی کنند اما هنوز مسیر زیادی باقی مانده است.
