آشنایی با ماهیت قراردادها و چند و چون «معامله آتی»
سه نکته و 7 سوال درباره قرارداد آتی که باید بدانید
شاید این روزها، بسیار بیشتر از قبل، درباره بازار آتی طلا شنیده باشید. برخی به نرخ های آتی اشاره می کنند و بر اساس آن آینده قیمت طلا (سکه تمام) را پیش بینی می کنند. برخی از سودآوری حضور در بازار آتی می گویند و برخی هم توضیح می دهند در بازار آتی ها، شما همیشه می توانید سود کنید؛ فرقی نمی کند که قیمت ها در حال افزایش یا کاهش باشد، در هر حال شما با اتخاذ موقعیت مناسب خرید یا فروش سود خواهید برد. البته روی دیگر بازار آتی هم این است که در اتخاذ هر دو موقعیت خرید و فروش اشتباه کنید و ضرر کنید. خلاصه آن که بازار آتی دو روی متفاوت دارد؛ در روی روشن آن می توانید قابلیت سوددهی بالا را ببینید، از امکان معامله در طول روز لذت ببرید و قدرت تحلیل و پیش بینی خود را تقویت کنید اما در سوی دیگر باید ریسک ها را به جان بخرید و البته فسفر زیادی برای آموختن قواعد بازار آتی که کمی پیچیده است، بسوزانید!
1- کارکرد آتی ها: بازار آتی ها؛ ساز و کاری برای فرار از نااطمینانی و ریسک
به گزارش خراسان، اهالی کسب و کار از ریسک و نااطمینانی گریزان اند. مثلا یک پالایشگاه دوست ندارد نفت موردنیازش را هر روز به یک قیمت بخرد یا این که یک کشاورز به دنبال یک بازار مطمئن برای فروش محصولاتش است تا بر اساس قیمت آن بازار درباره ترکیب تولید خود تصمیم بگیرد. این دغدغه ها، در طول تاریخ انواع قراردادهای سلف و سلم و بعدا تعهد خرید و فروش را ایجاد کرد که در آن ها همین ریسک پوشش داده می شود؛ یعنی درباره معامله ای در آینده اکنون توافق می شود. این تعهد ممکن است همراه با پرداخت وجه قرارداد یا بدون آن باشد. اما در همه آن ها یک دارایی پایه وجود دارد که در زمانی در آینده (سررسید قرارداد) رد و بدل می شود. بعد از گسترش بورس ها و معاملات کاغذی در نیمه دوم قرن بیستم، بازار آتی ها (Futures)، سلف (forwards)، اختیار معامله (Options) و معاوضات یا تاخت ها (Swaps) به عنوان ابزارهایی برای پوشش ریسک توسعه یافتند. البته فقط پوشش دهندگان ریسک (تولیدکنندگان و تامین کنندگان مواد اولیه) تنها بازیگران این بازار نبودند بلکه به سرعت آربیتراژگران و سفته بازان هم وارد بازار آتی ها شدند؛ یعنی کسانی که برای کسب سود به خرید و فروش قراردادها – تا قبل از سررسید – می پردازند و انگیزه ای برای ماندن در قرارداد تا سررسید و تحویل دارایی پایه ندارند.
2- تاریخچه آتی در ایران
بازار آتی سکه در ایران از سال 1387 شروع به کار کرد. ابتدا در خرداد 87 معاملات روی شمش آغاز و بعدا در آذر همان سال بازار آتی روی سکه بهار آزادی ایجاد شد. اکنون تمام معاملات آتی طلا روی سکه طرح جدید انجام می شود. البته در بازار آتی ها همه چیز استاندارد است و شما درباره اندازه قرارداد خرید، پله های قیمتی و… کاملا مختار نیستید، مثلا در بازار آتی نفت، هر قرارداد آتی برای هزار بشکه تعریف می شود کسی نمی تواند یک قرارداد تعهد فروش برای 500 یا 1500 بشکه ایجاد کند. در بازار آتی سکه در ایران نیز هر قرارداد شامل 10 سکه است و افراد می توانند دو یا تعداد بیشتری قرارداد تعهدی بخرند یعنی 10، 20 یا مضارب دیگری از 10 و تعداد دیگری ممکن نیست. پله های قیمتی نیز 500 تومان است یعنی سفارش های خرید و فروش، مضربی از 500 تومان است.
3- وجوع شرعی معاملات آتی
شاید سوال پیش بیاید که با توجه به جدید بودن قرارداد آتی و مشابهت نداشتن آن با قراردادهای سلف و دیگر عقود شرعی، آیا این قرارداد از نظر شرعی جایز است؟ و در چه شرایطی؟ پاسخ را کمیته فقهی بورس اعلام کرده و در شرایط انجام معاملات در بورس کالای ایران لحاظ کرده است. به گفته موسویان، دبیر کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار، چندی پیش در پاسخ به برخی شبهه پراکنی ها در این باره، با بیان این که در فیوچرز (آتی) طلا و سکه اگر پولی پرداخت نشود شبیه قمار است، تصریح کرد: معمولا مقداری از مبلغ حدود 10 درصد و در برخی موارد حدود 20 درصد به عنوان ودیعه یا مارجین پرداخت می شود و بقیه در زمان تسویه کالا در سررسید، یعنی زمانی که می خواهند قرارداد را تسویه کنند، پرداخت می شود. به گزارش سنا، وی سه شرط شرعی بودن آتی سکه را این گونه تشریح کرد:
* اولین قید در قراردادهای آتی اسلامی این است که دارایی پایه باید دارایی واقعی مثل کالاهای فلزی نظیر طلا، نقره، مس، آهن، آلومینیوم و غیره یا کالای کشاورزی مثل جو، ذرت، گندم و غیره یا این که دارایی مالی مشروع همانند سهام، اوراق مشارکت، صکوک اجاره و غیره باشد. اگر دارایی واقعی نباشد همانند اوراق قرضه، شاخص سهام و دیگر شاخص ها، نرخ بهره، این نوع فیوچرز روی دارایی های غیر واقعی باطل است و این اولین شرط بود.
* دارایی باید قابلیت تحویل در سررسید را داشته باشد یعنی در سررسید دو طرف معامله باید قدرت تسویه فیزیکی قرارداد را داشته باشند. ممکن است که در سررسید دو طرف معامله بخواهند تسویه نقدی کنند، اما چون قرارداد فیوچرز براساس فقه اسلامی بر روی قرارداد واقعی می رود، باید احراز شود که دو طرف معامله قابلیت تحویل فیزیکی در زمان مقرر را دارند، براین اساس کارگزار باید احراز کند که فروشنده قدرت تحویل در سررسید را دارد.
* براساس سومین شرط باید کل بازار قدرت تحویل را داشته باشد، اگر حجم معاملات بازار از سطحی بالاتر برود و قدرت بر تحویل نبوده باشد، سازمان بورس باید جلوی چنین معامله ای را بگیرد. بنابراین فیوچرز با این قیدها روی کالاها را باید پذیرفت.
4- پاسخ به 7 سوال کلیدی درباره آتی
موقعیت خرید و موقعیت فروش چیست؟
در بازار آتی خرید و فروش کالای واقعی تا قبل از سررسید انجام نمی شود. به همین دلیل از اصطلاح خرید و فروش استفاده نمی شود. بلکه مصطلح است که می گویند فرد موقعیت خرید یا موقعیت فروش اتخاذ کرده است. اگر شما موقعیت خرید اتخاذ کنید و این موقعیت را تا سررسید حفظ کنید (به اصطلاح بازار موقعیت خود را نبندید) باید طی روز بعد از معاملات با وجه نقد خود نزد اتاق پایاپای بروید و طبق تعهدی که داده اید، سکه را بخرید و پول را پرداخت کنید. مثلا اگر یک موقعیت باز خرید سکه را تا سررسید حفظ کنید باید 10 عدد سکه را خریداری کنید. قیمت خرید شما قیمت تسویه ای است که طبق یک فرمول (میانگین وزنی 20 دقیقه پایانی معاملات در روز قبل) تعیین شده است. طبق ماده 45 دستورالعمل مربوط، دارندگان “موقعیت تعهدی خرید” در پایان آخرین روز معاملاتی، حداکثر تا ساعت 12 روز کاری بعد از آخرین روز معاملاتی باید کل وجه دارایی تعهد شده “قرارداد آتی” بر حسب “قیمت تسویه روزانه” آخرین روز معاملاتی را به حساب “اتاق پایاپای” واریز و فیش واریزی را توسط کارگزار مربوط به “اتاق پایاپای” ارائه کنند. اگر هم موقعیت فروش خود را حفظ کرده باشید باید در سررسید کالا را تحویل یا قبض انبار مربوط را به اتاق پایاپای تحویل دهید و وجه خود ا دریافت کنید.
وجوه تضمین چیست؟
گفتیم که در بازار آتی، خبری از رد و بدل شدن اصل دارایی (دارایی پایه که در این جا طلاست، نیست) بلکه فقط تعهدات خرید و فروش (تعهد خرید یا فروش در سررسید) خرید و فروش می شود. از این رو نیازی به پرداخت قیمت دارایی هم نیست بلکه تنها کافی است وجهی را بابت تعهد خرید/فروش یا همان وجه تضمین نزد یک حساب در اختیار کارگزار خود قرار دهید. مثلا هم اکنون مجموع وجوه تضمین اولیه و اضافی پنج میلیون و 400 هزار تومان است که باید نزد کارگزار سپرده گذاری شود. شما با این میزان وجه در حساب خود می توانید یک قرارداد آتی بخرید یا بفروشید که ارزش دارایی پایه آن – با قیمت این روزها- حدود 18 میلیون تومان است. البته این وجه ثابت نیست بلکه در جریان معاملات کم و زیاد می شود که نشان دهنده سود و زیان شماست.
معاملات آتی دقیقا چگونه انجام می شود؟
شما بعد از مراجعه به کارگزاری (بخش بعدی را بخوانید) و دریافت کد معاملاتی، می توانید وارد سامانه معاملات شوید. وجوه تضمین را هم نزد کارگزار قرار داده اید. حالا می توانید به میزان وجوه تضمین موجود خود خرید و فروش انجام دهید. اگر موقعیت خرید اتخاذ کنید و قیمت بالا برود، شما سود خواهید کرد و اگر موقعیت فروش اتخاذ کنید و قیمت کاهش یابد باز هم سود می کنید و در انتهای روز به اندازه تفاوت قیمت پیشنهادی شما با قیمت تسویه به حساب شما اضافه می شود. در صورت عکس، شما متضرر خواهید شد. یعنی اگر موقعیت خرید اتخاذ کنید و قیمت افزایش یابد یا موقعیت فروش بگیرید و قیمت کاهش یابد، شما متضرر می شوید و به اندازه تفاوت از حساب شما کسر می شود. همه این محاسبات با قیمت تسویه انجام می شود.
قیمت تسویه چیست؟
اگر حجم معاملات در 30 دقیقه پایانی به اندازه کافی (حدود 20 درصد کل معاملات روز) باشد، قیمت تسویه بر اساس میانگین وزنی نیم ساعت پایانی معاملات محاسبه می شود. اگر معاملات دقایق پایانی کم باشد یک ساعت پایانی مدنظر خواهد بود. مثلا فرض کنید که در نیم ساعت پایانی 10 قرارداد به ارزش هر سکه 1.8 میلیون، 10 قرارداد به ارزش هر سکه 1.85 میلیون و 20 قرارداد به ارزش 1.79 میلیون انجام شود. فرض می کنیم که این 40 قرارداد از 20 درصد حداقل معاملات کل روز کمتر نباشد. در این حالت قیمت تسویه 1.8075 یا یک میلیون و 807 هزار و 500 تومان خواهد بود.
سود و زیان ما چگونه محاسبه می شود؟
در مثال فوق فرض کنید که شما در طول روز اقدام به اتخاذ یک موقعیت خرید به قیمت 1.8 میلیون تومان کرده اید و قیمت تسویه 1.8075 میلیون تومان شده است. در این حالت شما به اندازه هفت هزار و 500 تومان به ازای هر سکه سود می برید. البته شما به ازای اخذ هر موقعیت خرید یا فروش باید سه هزار تومان هم کارمزد پرداخت کنید که از این سود کم می شود. اما اگر در قیمتی پایین تر از قیمت تسویه یعنی 1.8075 خرید کرده باشید متضرر خواهید شد و در پایان روز از حساب شما کسر می شود. اما درباره تعهد فروش موضوع برعکس است. اگر به قیمتی کمتر از قیمت تسویه موقعیت فروش اخذ کنید سود می برید و اگر با قیمت بیشتر تعهد فروش بگیرید ضرر می کنید. البته این به شرط انجام معامله است یعنی قیمت پیشنهادی خرید/فروش شما با یک پیشنهاد فروش/خرید از نظر قیمت تطبیق یابد.
مارجین کال چیست؟
ممکن است در طول چند روز فردی متحمل ضرر و به مرور از حسابش کم شود. در این فرایند چنانچه وجه تضمین شما از مقدار مشخصی پایین تر بیاید، شما مارجین کال می شوید و سپرده گذار از شما می خواهد که وجه تضمین خود را نزد سپرده گذار افزایش دهید تا بتوانید معامله انجام دهید. اما اگر سود کرده باشید و وجوه شما افزایش یابد طبیعتا نیازی به این موضوع نیست و در زمان مناسب می توانید وجه خود را برداشت کنید.
چگونه کد معاملاتی بگیریم؟
حالا که کم و بیش با زیر و بم معاملات سکه آشنا شدیم، شاید بپرسید که چگونه باید وارد این بازار شد. پاسخ روشن است. باید به کارگزاری مد نظر خود مراجعه کنید و فرایند ثبت نام و دریافت کد معاملاتی را طی کنید. حدود 100 کارگزاری فعال در کشور وجود دارد که بیشتر آن ها – نه همه- علاوه بر بورس اوراق بهادار، امکان معامله در بورس کالا را نیز برای شما فراهم می کنند. برای دریافت فهرست کارگزاری ها می توانید به سایت سارمان بورس در بخش نهادهای مالی تحت نظارت مراجعه کنید یا به طور مستقیم لینک زیر را باز کنید:
1 دیدگاه