در سال 88 هر کیلو زعفران 4 هزار دلار بود ، اکنون 400 دلار !
دنیای زعفران _ روزنامه وطن امروز پنج شنبه ۲۴ مهرماه در یادداشتی به قلم علی نیکزاد نایب رییس مجلس نوشت: به طور تقریبی حدود یک میلیون کشاورز و خانوادههای آنها از طریق چرخه کشت و فرآوری زعفران امرار معاش میکنند و این محصول از این رو اهمیت خاص پیدا میکند که در اقلیمی کاشت و برداشت میشود که دچار کمآبی و محرومیتها و کمبودهای زیاد در حوزه معیشت است و کشت یک محصول با کمترین نیاز به آب در چنین منطقهای، یک تجارت فوقالعاده و ویژه محسوب میشود. این نکات را به این واقعیت اضافه کنید که تولید زعفران هیچ ارزبریای از کشور ندارد و کاملا متکی بر داخل است و هیچ تحریمی بر میزان تولید آن موثر نیست.
این چرخه شامل بخشهای مختلفی است که تقویت تولید، فرآوری و ایجاد ارزش افزوده و صادرات را شامل میشود و به نظر میرسد در هر کدام از این حوزهها باید تغییرات مثبتی اتفاق بیفتد که در این یادداشت، به اختصار به برخی از آنها اشاره میشود.
الف- تقویت تولید
در این سالها شاهد تاکید رهبر حکیم انقلاب اسلامی در شعارهای سال و سخنرانیها نسبت به مسأله تولید بودهایم. کارشناسان اذعان دارند نسخه شفابخش مشکلات اقتصادی عبارت از تقویت تولید است، از این رو امسال «جهش تولید» نام گرفته است. در این حوزه چند مسأله مهم وجود دارد.
۱- میزان سطح کشت زعفران بر اساس برآوردها ۱۲۰ هزار هکتار است. قطعا این سطح زیر کشت قابل افزایش است. در سالهای اخیر علاوه بر خراسانهای رضوی و جنوبی، استانهای دیگری نیز وارد کشت زعفران شدهاند که در بلندمدت قطعا به نفع کشور است. ما باید بتوانیم سهم بالای ۹۰ درصدی خود از تولید زعفران دنیا را با افزایش تولید و البته متناسب با آن، توسعه بازار صادراتی، حفظ کنیم.
۲- بر اساس گزارشها، عملکرد ما در زعفران حداکثر ۳ تا ۵/۳ کیلوگرم در هر هکتار است و به اذعان کارشناسان این رقم میتواند در صورت بهبود مکانیزمهای کاشت، داشت و برداشت، تا ۱۰ کیلوگرم در هر هکتار افزایش یابد. این مسأله نیازمند عزم جدی و به کار گرفتن شیوههای نوین کشاورزی و ارتباط دانشگاه و کشاورزی است و نقش وزارت جهاد کشاورزی در این زمینه بسیار مهم و حیاتی است.
۳- میزان تولید زعفران کشور در سالهای اخیر همیشه افزایشی بوده و بر اساس برآوردها امسال هم حدود ۵۰۰ تن تولید اتفاق خواهد افتاد که یک فرصت محسوب میشود اما باید توجه داشت متناسب با افزایش تولید، باید در بازاریابی هم کارهای جدی انجام داد.
۴- یکی دیگر از مشکلات تولید، «خردهمالکی» است. این مسأله توسط کشاورزان محترم هم درک شده و این عزیزان با اجاره دادن زمینها تلاش میکنند به جای چندین مزرعه کوچک، زمینهای بزرگ کشاورزی با بازدهی بالاتر و شیوههای نوینتر ایجاد کنند. ما باید آمایش زمینهای کشاورزی را در دستور کار قرار دهیم و به نظر میرسد طرح شناسنامهدار کردن مزارع زعفران، یک اقدام اولیه خوب باشد.
۵- هزینههای فرآوری محصول زعفران هم یکی از مشکلات کشاورزان عزیز است که میتوان با صنعتیسازی و استفاده از ظرفیتهای علمی- صنعتی کشور، برای آن فکر اساسی کرد. در حال حاضر به ازای هر کیلو زعفران، ۲ میلیون تومان هزینه جداسازی پرداخت میشود که هزینه گزافی برای قشر کشاورز است. میزان ضایعات بالاست و تجهیزات و ماشینآلات کاشت و برداشت و جداسازی کلاله، از نیازهای اساسیای است که بسادگی با کمک صنعتگران عزیز قابل ساخت و توسعه است. طبیعی است کشوری که بیشترین میزان تولید زعفران را دارد، باید بزرگترین تولیدکننده ماشینهای صنعتی نیز باشد و در تحقیق و توسعه این حوزه، نقش جدی ایفا کند.
۶- مسأله مهم و اساسی بعدی، تامین امنیت اقتصادی کشاورزان عزیز است. الان در قالب خرید تضمینی، شرکتهای تعاونی با قیمت خرید تضمینی، محصول کشاورزان را با وعدههای پرداخت ۱۵ روزه تا ۳ ماهه میخرند ولی گاه تا یک سال، پرداخت پول طول میکشد. بنابراین کشاورزان ترجیح میدهند محصول خودشان را پایینتر از قیمت خرید تضمینی اما به صورت نقد به واسطهها بفروشند یا برخی از کشاورزان تصمیم میگیرند با شخم زدن زمینهایشان، پیازهای زعفران را بفروشند و به سمت کاشت محصولات دیگر بروند.
ب- فرآوری و ایجاد ارزش افزوده
محور بعدی، فرآوری زعفران و ایجاد ارزش افزوده است. این مسأله، یکی از مهمترین نکات و به تعبیری پاشنه آشیل بحث زعفران است و چند نکته در این زمینه به ذهن میرسد.
یک- خامفروشی، مسأله مهم و حیاتی در این حوزه است. رهبر بزرگوار انقلاب در دیدار اخیرشان با اعضای محترم هیأت دولت که به صورت تصویری برگزار شد، به این موضوع اشاره کردند و مشخصا از زعفران جنوب خراسان اسم بردند. خامفروشی در زعفران یعنی عرضه هر محموله زعفران در بستهبندی بیشتر از ۱۰ گرم. طبق آمارها طی ۴ ماه نخست سال ۹۹ تنها ۳/۷ درصد از کل زعفران صادراتی ایران به صورت بستهبندیهای زیر ۱۰ گرم صادر شده است. ۷/۷۹ درصد زعفران کشور در این مدت در بستهبندیهای بالای ۳۰ گرم بوده که عمدتا نیم کیلویی و یک کیلویی است. این یعنی خامفروشی و مفتفروشی کالایی که یک کشاورز ماهها پای آن زحمت کشیده است.
دو- مسأله بعدی در این محور بستهبندی است. ما بحمدالله در سالهای اخیر پیشرفتهای خوبی در این زمینه داشتهایم. الان مشکل ما، فنی نیست و شرکتهای ایرانی ثابت کردهاند میتوانند محصول را در بستهبندی شکیل صادر کنند اما مشکل جای دیگری است. بیش از ۹۰ درصد زعفران دنیا در ایران تولید میشود اما با این حال، تنها ۱۰ درصد زعفران تولیدی کشور با بستهبندی شرکتهای ایرانی به دست مصرفکننده در دنیا میرسد! این در حالی است که ارزش افزوده صادرات زعفران بستهبندی، نزدیک به ۵ برابر زعفران فله است.
سه- نکته بعدی، نمادسازی یا همان برندسازی در صنعت زعفران است. اینکه دنیا زعفران اسپانیا و اخیرا زعفران افغانستان را بیشتر از زعفران ایران میشناسند و حتی زعفران ایران، به شکل فله خریداری و به اسم زعفران اسپانیا و افغانستان به بازار ارائه میشود، یک ضایعه دردناک است. جالب است که اسپانیا کمتر از یک درصد تولید زعفران دنیا را در اختیار دارد و افغانستان هم ۲ درصد تولید را به خودش اختصاص داده است اما الان بر اثر بیتدبیری، در شرایطی قرار داریم که تاجر افغانستانی، زعفران را از کشاورزان ایرانی میخرد و در سایه معافیت تعرفه که در تجارت با کشورها دارد، صادر میکند. ما الان برندهای خوبی داریم و باید در معرفی آنها در عرصه بینالملل تلاش کنیم.
چهار- نکته بعدی، فرآوری زعفران است. این خودش فصل طولانی و بلندی است که باید درباره آن خیلی بحث کرد. فعلا تنها محصولی که از زعفران فرآوری میکنیم، زعفرانی است که به عنوان ادویه از آن استفاده میشود. البته اخیرا پودر کیک زعفرانی و چای زعفران هم در دستور کار قرار گرفته که کار خوبی است اما فرآوری زعفران محدود به اینها نیست. ما باید برای این کار پژوهشگاه و مرکز تحقیق و توسعه تشکیل دهیم و روزبهروز به مسائل جدیدتر فکر کنیم. به عنوان مثال یکی از بحثهای مهم، کاربرد دارویی زعفران است که گویا در درمان استرس، آسم، افسردگی و حساسیت و حتی به عنوان مسکن کاربرد دارد. اینها نیازمند تحقیق و پژوهش جدی است. در هندوستان هم مصرف دارویی زعفران بسیار جدی است و این قطعا یکی از عرصههای مهم محسوب میشود.
پنج- نکته بعدی، اقتصاد حاشیهای صنعت زعفران است که باید به صورت جدی بدان توجه کرد. به عنوان مثال الان توسعه گردشگری یکی از عرصههای بدیع برای پیشرفت مناطقی است که در آن، کشت زعفران میشود. در فصل گلابگیری، در قمصر کاشان حجم بالایی از گردشگران داخلی و خارجی حضور پیدا میکنند و این، خودش فصل جدیدی از توسعه اقتصادی را برای این منطقه فراهم کرده است. همین ظرفیت برای زعفران هم وجود دارد. واقعا مشاهده و حضور در مزارع خوشرنگ و معطر زعفران، جذاب و مفرح است و به نظر میرسد این بخش هم میتواند به صورت جدی در دستور کار قرار گیرد.
پ- صادرات
اگر بگوییم مهمترین مسأله در زمینه زعفران، ساماندهی صادرات است، بیراه نگفتهایم. آمارهای صادراتی زعفران ایران طی سالهای ۸۳ تا ۹۸ حاکی از ارزآوری بیش از ۲ میلیارد دلاری این صنعت طی ۱۵ سال اخیر است اما با این وجود مشکلات عدیدهای وجود دارد. به عنوان مثال به این گزارهها توجه کنید.
۱- بین ۲۰ تا ۲۵ درصد تولید زعفران، در کشور مصرف میشود و مابقی به ۴۸ کشور- و به قولی ۶۰ کشور- صادر میشود. یعنی بازار اصلی زعفران در خارج از کشور قرار دارد. در حال حاضر از مجموع ۲۰۰ کشور جهان، حدود ۶۰ کشور هدف صادرات زعفران ایران هستند و این بازار، دیگر انحصاری نیست و سایر کشورها هم اقدام به تولید زعفران کردهاند. اگر برنامهریزی دقیقی برای حفظ و توسعه بازار نشود، این فرصت بزرگ از دست خواهد رفت و سهم کشورمان بین ۳۰ کشوری که به تولید زعفران رو آوردهاند، تقسیم خواهد شد.
۲- متأسفانه هماکنون هر کیلوگرم زعفران ایران به طور میانگین بین ۳۰۰ تا حداکثر ۴۰۰ دلار صادر میشود. این در حالی است که در سالهای ۸۸ تا ۹۰ هر کیلوگرم زعفران ایرانی بین ۴ تا ۵ هزار دلار صادر میشد. از طرفی، قیمت نهایی خرده و عمدهفروشی زعفران در بازارهای جهانی از سال ۹۰ تاکنون بین ۵ تا ۷ هزار دلار در هر کیلوگرم زعفران بوده و هیچ تفاوتی در قیمت نهایی زعفران اتفاق نیفتاده است.
۳- با افزایش قیمت دلار در داخل کشور، خریداران خارجی زعفران که ۸ سال پیش حاضر بودند به ازای هر کیلو زعفران، ۶۰۰۰ دلار پرداخت کنند، در حال حاضر برای هر کیلو زعفران ایرانی تنها ۳۰۰ دلار پرداخت میکنند. این یک ظلم به کشاورز است و کسی که در این میان سود میبرد، دلال و واسطه داخلی و خارجی است. اگر چرخه صادرات اصلاح شود، گشایش بزرگی در تولید زعفران اتفاق میافتد و کشاورزان میتوانند حاصل دسترنج خودشان را شخصا استفاده کنند. الان با افزایش قیمت دلار، واسطهها زعفران را به ریال از کشاورز میخرند و به دلار میفروشند و با افزایش قیمت دلار، سودهای نجومی میبرند.
وقتی چنین اتفاقی افتاد، سود حاصل از صادرات اصلا برای واسطهها مهم نیست و آنها سود اصلی را از مابهالتفاوت قیمت ارز میبرند. از این رو زعفران قاچاق میشود و دلال، حاضر است در بازار کشورهای همسایه، زعفران را به قیمتی پایینتر از قیمت واقعی بفروشد، چون بیشتر از اینکه از صادرات زعفران سود ببرد، قرار است از حاشیه قیمت ارز سود ببرد، لذا صادرکننده قانونی ضرر میکند، چون مجبور است محصولش را ارزانتر بفروشد. در این زمینه باید یک عزم جدی در کشور ایجاد شود. باید بشدت با کارتهای بازرگانی اجارهای مقابله کرد و اهلیت صادرکنندگان احراز شود تا جلوی این اتفاقات گرفته شود.
۴- نکته بعدی، «دیپلماسی اقتصادی» است. وزارت امور خارجه باید در کنار رایزنیهای سیاسی، به صورت جدی به این موضوع ورود کند. الان بسیاری از کشورها با جایگاه ایران در تولید زعفران آشنایی ندارند؛ با اینکه بازار زعفران هستند. ما متأسفانه شاهد صادرات مجدد هستیم، بویژه در اسپانیا، ایتالیا و لبنان شاهد این هستیم که زعفران ما و سایر کشورها مجددا به دیگر کشورها صادر میشود.
1 دیدگاه